19-20 marca 2018
W ramach międzynarodowej konferencji „Heweliusz i jego europejscy korespondenci”, 20 marca 2018 r. dr Igor Kraszewski wygłosił wykład „Heweliusz i dwór polski”.
Polski astronom Jan Heweliusz (1611-1687), zorganizował w XVII wieku w Gdańsku jedno z najlepiej wyposażonych obserwatoriów Europy, w którym zajmował się wszystkimi zagadnieniami pasjonującymi ówczesny świat naukowy. Badał Księżyc, Słońce, ruchy Marsa i Jowisza, pierścienie Saturna, tworzył mapy nieba i instrumenty obserwacyjne. Wieloletni wysiłek przyniósł mu zaszczyty i uznanie uczonych, władców i potomności. Zgodnie z ówczesną praktyką, astronomowie współpracowali i publikowali wyniki swych badań drogą korespondencyjną. Wielu czołowych uczonych nowożytnych pozostawiło obszerne zbiory listów, zawierające rezultaty obserwacji, ich opracowania i dyskusje naukowe – są one bezcennym źródłem wiedzy, szczególnie na temat historii nauki i myśli ludzkiej. Do takich zespołów archiwalnych należy korespondencja Jana Heweliusza, będąca zapisem wieloletnich obserwacji, refleksji i wymiany doświadczeń między gdańskim astronomem a ówczesną naukową elitą Europy (np. E. Halleyem, H. Oldenburgiem, I. Boulliau, A Kircherem czy J.D. Cassinim). Jej poznanie umożliwia zarówno orientację we wkładzie samego Heweliusza w rozwój nauki nowożytnej, jak zrozumienie sposobu, w jaki funkcjonował ówczesny świat badaczy, który od indywidualnego wysiłku przechodził wówczas do zinstytucjonalizowanych i zespołowych form pracy, znanych współcześnie.
Korespondencja Heweliusza należy do najliczniejszych i najważniejszych zespołów tego rodzaju. Przechowywana w paryskiej Bibliotece Obserwatorium oraz we Francuskiej Bibliotece Narodowej, pozostaje ostatnią tak ważną niewydaną korespondencją naukową. Od kilku lat trwają pracę nad jej edycją, ukazującą się w prestiżowym wydawnictwie Brepols. Prace te wymagają zespołu specjalistów o różnorodnych kompetencjach – zajęła się tym grupa badaczy z całej Europy, pod kierownictwem prof. Chantal Grell (Université de Paris-Saclay) oraz prof. Jarosława Włodarczyka (IHN PAN w Warszawie). Opublikowano dotychczas dwa tomy: Prolegomena krytyczne (Les Prolégomenes critiques, 2014, 653 ss.) oraz Korespondencję z dworem francuskim (Correspondance avec la cour de France, 2017, 538 ss.). Trzy dalsze są w przygotowaniu, a biografia astronoma stanowiąca część tomu I ukazała się w polskim tłumaczeniu (Ch. Grell, Jan Heweliusz i jego czasy, Bibliotheca Heveliana, Gdańsk, 2016, 224 ss.). Prace nad edycją wymagają stałej wymiany doświadczeń badawczych i konsultacji – zarówno merytorycznych, jak technicznych. Bardzo ważnym ich elementem jest prezentacja dotychczasowych rezultatów oraz upowszechnianie wiedzy o dokonaniach polskiego astronoma, jego miejscu w XVII-wiecznym świecie naukowym oraz o funkcjonowaniu tegoż świata. Stąd oprócz warsztatów merytorycznych oraz wystąpień ściśle naukowych, prace zespołu wyrażają się też poprzez wykłady skierowane do szerszej publiczności. Podczas dwudniowego spotkania w Wersalu i Paryżu zaplanowano: 1/ dwa wykłady plenarne (w Pałacu Wersalskim i PAN Stacji Naukowej w Paryżu); 2/ seminarium naukowe w gronie 12 członków projektu; 3/ publiczną promocję wydanych przez zespół książek naukowych poświęconych Heweliuszowi. W gronie zespołu badawczego znajduje się czterech specjalistów z Polski, czterech z Francji, dwóch z Belgii, dwóch z Niemiec.
