{

Wise, inspired was the idea to keep one of the most beautiful works of Emigration, associated with memory of Adam Czartoryski, Niemcewicz, Mickiewicz and so many others, to enter a new life into it, and to turn it into Polish science centre, intermediating between the Country and a great European movement.

Stanisław Smolka, Academy of Sciences in Cracow 1873-1893, Cracow 1894

Significant Events

1797

Polish third partition by Austria, Prussia and Russia – Poland loses sovereignty

1830-31

November Uprising – beginning of the Great Immigration to France

1832

Foundation of the Literary Society and the Scientific Society

1833

Adam Mickiewicz’s call to “civilized peoples” to create a Polish library in Paris Foundation of the Polish Library in Paris

1838

Foundation of the Polish Library in Paris

see more →
1853

Placement of the Polish Library in the 17th century building bought by Polish immigrants located at 6, quai d'Orléans on the Île Saint Louis in Paris

1854

Foundation of the Historical and Literary Society

1855

Death of Adam Mickiewicz

1866

Napoleon III’s decree according a status of public utility institution to the Historical and Literary Society

1872

Foundation of the Academy of Sciences (AU) in Krakow

1893

Acquisition of the Polish Library by the AU under a decree of the previous year of Emperor Franz Josef I and foundation of the Scientific Unit of AU in Paris

1918

Poland’s resumption of independence

1919

Transformation of the AU into the Polish Academy of Arts and Sciences (“PAU”)

1925

Inauguration of the French Institute’s activity in Warsaw

1927

Foundation of the Polish Library and the Scientific Centre in Rome

1945

First attempts to nationalize and reform the PAU according to the formula of the Academy of Sciences of the USSR

1946

Resolution of the General Assembly of the Polish Academy of Sciences to separate the PAU, the Polish Library in Paris and the Scientific Centre in Paris because of a conflict between the Polish emigrants and the new communist authorities in Poland. Appointment of Professor Stanisław Wędkiewicz as Director of the Scientific Centre in Paris

1947

Signing of the Convention on intellectual cooperation between the Governments of the French Republic and the People’s Republic of Poland

1948

Publication of the first issue of Bulletin Station, edited by Professor Stanisław Wędkiewicz

1949

Granting permanent seat at 74, rue Lauriston, Paris 16e to the Scientific Centre

1951

Adoption by the Parliament (Sejm) of the People's Republic of Poland the act on a national scientific institution under the name of the Polish Academy of Sciences

1952

Appointment of the first 148 members of the Polish Academy of Sciences (including ProfessorStanisław Wędkiewicz) by the President of the People's Republic of Poland

1955

Official acquisition of the Scientific Centre in Paris by the Polish Academy of Sciences

1966

Signing of the Polish-French agreement on scientific cooperation

1972

Official take of the possession and administration of the buildings at 11-15, rue Lamandé in Paris 17e

1978

Celebration of the 85th anniversary of the Centre

1989

Democratic elections in Poland

1993

Celebration of the 100th anniversary of the Centre

1998

Ceremony organized at the Centre to award an honorary doctorate from the University of Wrocław for Jerzy Giedroyc

Lata 1893-1918

Powstanie polskiej Stacji Naukowej w Paryżu wpisuje się w różne wydarzenia i procesy historyczne, związane jest z losami emigracji polskiej we Francji. W XIX wieku nastąpił rozwój instytucji chroniących dziedzictwo narodowe, a także zmiany o charakterze ogólnoeuropejskim w zakresie form działalności naukowej polegające m.in. na powoływaniu placówek badawczych poza granicami.

Inauguracja dzialalności Stacji Naukowej przy Bibliotece Polskiej w Paryżu odbyła się 3 maja 1893 roku. Stacja była jedynym samodzielnym polskim ośrodkiem naukowym poza przedrozbiorowymi granicami Polski. Tradycja polskich instytucji naukowych w Paryżu sięga czasów Wielkiej Emigracji. Powołano wtedy do życia Towarzystwo Literackie, Towarzystwo Naukowe (1832), Komitet Historyczny (1836), wreszcie Komitet Statystyczny i Bibliotekę Polską (1838). Ta ostatnia mieści się do dziś w zakupionym w 1853 roku siedemnastowiecznym domu przy 6, quai d’Orléans na Wyspie Świętego Ludwika. Rok 1854 przyniósł kolejne, ważne wydarzenie – powstało Towarzystwo Historyczno-Literackie, które wraz z Biblioteką Polską uzyskało mocą dekretu Napoleona III z 1866 roku – status instytucji użyteczności publicznej. Placówki te zaczęły z wolna przyciągać miejscowe elity intelektualne. Uczeni, wybitni politycy francuscy brali udział w spotkaniach, odczytach, okolicznościowych wieczorach, organizowanych przez Towarzystwo i Bibliotekę. La Fayette, Montalembert, Hugo, Quinet, Michelet należeli do grona najbardziej czynnych i oddanych orędowników sprawy polskiej.

czytaj dalej

 Niestety sytuację polskich ośrodków naukowych we Francji zmieniły wydarzenia polityczne. Po klęsce pod Sedanem i pacyfikacji Komuny Paryskiej, w której brało udział wielu Polaków, zmienił się stosunek francuskich władz do przybyszy znad Wisly. Francuscy politycy, usiłujący związać Francję sojuszem z Rosją, nie byli zainteresowani sprawami polskimi, wykruszyło się też stare pokolenie Wielkiej Emigracji.

W zaborze austriackim natomiast rozpoczęła się liberalizacja stosunków politycznych. W 1872 roku powstała w Krakowie Akademia Umiejętności. Kraków stał sie głównym polskim ośrodkiem naukowym i kulturalnym. W tej sytuacji we wrześniu 1891 roku Prezes Towarzystwa Historyczno-Literackiego, książę Władysław Czartoryski, zawarł umowę z władzami krakowskiej Akademii Umiejętności. Jak wynika z tekstu zapisu: Towarzystwo Historyczno-Literackie, stosownie do swej uchwały, powziętej 21 X 1890, otrzymawszy upoważnienie w dekrecie Prezydenta Republiki Francuskiej z dnia 2 VII 1891, przekaże na wlasność Akademii swój majątek ruchomy i nieruchomy, obejmujący Bibliotekę Polską w Paryżu i inne zbiory Towarzystwa, dom w Paryżu 6, Quai d’Orléans, w którym te zbiory się mieszczą oraz kapitał (…).

Umowa ta weszła w życie w styczniu 1893 roku. W ten sposób – jak głosi zapis z zebrania (22 X 1892) – Towarzystwo Historyczno-Literackie dało początek ufundowania Stacji Naukowej Polskiej w Paryżu, samo zaś na wiele lat przerwało swoją działalność.

W marcu 1893 roku Prezes Akademii Umiejętności w apelu skierowanym do francuskiego świata naukowego pisał, iż głównym zadaniem Stacji jest nie tylko ułatwianie uczonym polskim ich studiów w Paryżu, ale też ułatwianie uczonym francuskim stosunków naukowych z Akademią i ze światem naukowym słowiańskim.

czartor1dPierwszym przewodniczącym Komitetu Miejscowego Stacji, mieszczącej się w budynku Biblioteki Polskiej, został książę Władysław Czartoryski, sekretarzem zaś, a później delegatem Akademii – Władysław Mickiewicz (syn Adama). Dodajmy, że w chwili otwarcia Stacji krakowska Akademia miała wśród członków zagranicznych trzech uczonych francuskich : twórcę podstaw mikrobiologii Ludwika Pasteura, dyplomatę i znawcę spraw polskich Emanuela de Noailles oraz Alberta Sorela, historyka, autora monumentalnego dzieła L’Europe et la Révolution française, który znacznie przyczynił się do rozwoju współpracy Stacji z francuskim

Lata 1918-1939

W Polsce niepodległej Biblioteka Polska wraz ze Stacją Naukową stała się największą zagraniczną placówką naukową w Paryżu. W 1921 roku odwiedził ją Naczelnik Państwa marszałek Józef Piłsudski. Rangę Stacji podniosło również zacieśnienie stosunków polsko-francuskich. Po śmierci Władysława Mickiewicza (1926) stanowisko delegata PAU przy Bibliotece Polskiej i Stacji Naukowej objął Franciszek Pułaski, dotychczasowy przewodniczący Rady Naukowej MSZ.

W drugiej połowie lat dwudziestych wykonano generalny remont i modernizację gmachu Biblioteki. Miała ona odtąd łączyć funkcję instytutu naukowego jako placówki Akademii i stacji informacyjnej podlegającej MSZ i Ambasadzie. Na odczytach w Stacji bywali w charakterze wykładowców bądź słuchaczy: Prezydent Francji Alexandre Millerand, generał Maurice Gamelin, Paul Valéry czy André Gide.

czytaj dalej

Rozbudowa Biblioteki Polskiej, znaczące rozszerzenie działalności naukowej i wykładowej doprowadziły do utworzenia Ośrodka Studiów Polskich, którego głównym celem było kształcenie młodzieży francuskiej. Uroczysta inauguracja kursów odbyła się w 1935 roku. Początkowo uruchomiono dwa kierunki: jeden, poświęcony kulturze i cywilizacji polskiej, poprowadził wybitny tlumacz i erudyta Paul Cazin, drugi, upowszechniający wiedzę o Polsce współczesnej – profesor Henri de Monfort. W rok później powołano trzeci kierunek : historię wojskowości polskiej (wykłady prowadził generał Louis Faury, były dyrektor nauk Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie).

W skład Biblioteki Polskiej wchodziły więc w tym okresie: Stacja Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności, Biblioteka, Muzeum Adama Mickiewicza oraz Ośrodek Studiów Polskich (całością kierował Franciszek Pułaski). Instytucje te prowadziły działalność wydawniczą, odczytową, upowszechniającą wiedzę o historii i polityce państwa polskiego. Zbiory biblioteczne zostały skatalogowane i udostępnione pracownikom naukowym, przeprowadzono inwentaryzację oraz opracowano podstawowy zasób źródeł dotyczących obecności Polaków we Francji. Sama Biblioteka stała się największym, poza granicami kraju, ośrodkiem dokumentującym życie polonii i znaczącą biblioteką specjalistyczną, współpracującą z ośrodkami uniwersyteckimi na terenie całej Francji.

Lata 1944-1960

Druga wojna światowa spowodowała w Bibliotece znaczne spustoszenie. Placówka ta należała do najbardziej zniszczonych obiektów naukowo-kulturalnych we Francji, zbiory zostały wywiezione do Niemiec, z wyjątkiem najcenniejszych, ukrytych przez Franciszka Pułaskiego. Zaraz po zakończeniu działań wojennych wszyscy pracownicy ponownie podjęli pracę w Bibliotece, wywiezione zbiory wróciły – via Biblioteka Narodowa w Warszawie – do Paryża. Zaczęto też restaurować pomieszczenia biblioteczne, wznowiono działalność naukową i dydaktyczną. Pierwsze zebrania publiczne odbyły się już pod koniec 1944 roku. Później działalność naukową trzeba było jednak ograniczyć. Z paryskim Instytutem Katolickim uzgodniono, że od roku akademickiego 1945/46 przejmie on działalność dydaktyczną Ośrodka Studiów Polskich, zaś reaktywowane Towarzystwo Historyczno-Literackie rozpoczęło działalność odczytową.

czytaj dalej

W marcu 1946 roku przyjechał do Paryża profesor romanistyki Stanisław Wędkiewicz. Charakter jego misji był od samego początku trudny: z jednej strony, jako przedstawiciel PAU prowadził sondażowe rozmowy dotyczące przyszłości placówek naukowych we Francji, z drugiej zaś był mediatorem w rokowaniach między nowymi komunistycznymi władzami polskimi a Franciszkiem Pułaskim. Konflikt między polską emigracją a nowymi władzami był nie do przezwyciężenia. W związku z tym, na Walnym Zgromadzeniu PAU w Krakowie, przyjęto uchwałę o rozdzieleniu Stacji Naukowej od Biblioteki Polskiej w Paryżu.

Zakres działalności Stacji i jej statut określiły konwencje i umowy zawarte między rządem francuskim i polskim. W 1947 roku podpisano w Paryżu Konwencję o współpracy intelektualnej między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Francuską. Konwencja ta zawierała w artykule 7, pierwsze po II wojnie światowej traktatowe potwierdzenie funkcjonowania Biblioteki Polskiej i Stacji Naukowej w Paryżu należących do Polskiej Akademii Umiejętności.

Zgodnie z ogłoszoną rok wcześniej uchwałą Walnego Zgromadzenia PAU, Stacja miała reprezentować potrzeby wszystkich wydziałów Akademii (dotychczas ograniczała się do Wydziału Filozoficznego i Historyczno-Filozoficznego. Dodajmy jednak, że Dział Nauk Ścisłych i Stosowanych Stacji powołano dopiero w 1958 roku).

W roku 1949 część gmachu przy ulicy Lauriston 74 oddano Stanisławowi Wędkiewiczowi z przeznaczeniem na siedzibę Stacji Naukowej, a po roku 1951 już całość – Polskiej Akademii Nauk.

Pierwsza połowa lat pięćdziesiątych była dla społeczeństwa i nauki polskiej okresem terroru ideologicznego, a zarazem odcięcia od kultury Zachodu. Dopiero po roku 1956 nastąpiła poprawa sytuacji. W 1957 roku podpisano w Warszawie umowy między Polską Akademią Nauk a Centre National de la Recherche Scientifique. W roku 1958 zawarto podobne porozumienie między Wydziałem I PAN a VI Sekcją EPHE (École Pratique des Hautes Études – dzisiejsza EHESS), a w 1959 roku Polska zawarła z Francją umowę o współpracy kulturalnej i naukowej.

Po II Wojnie Światowej

W latach pięćdziesiątych Stacja oddzielona od Biblioteki Polskiej organizowała pomoc naukową dla kraju – przygotowywała ekspertyzy, kwerendy biblioteczne, gromadziła dokumentację oraz starała się ułatwiać pracę naukowcom francuskim (konsultacje, sprowadzanie książek, działalność informacyjna) oraz pracującym we Francji lektorom języka polskiego.

czytaj dalej
W latach siedemdziesiątych nastąpiło ożywienie współpracy z naukowcami francuskimi. Jako placówka Polskiej Akademii Nauk Stacja uczestniczyła w obchodach wielu rocznic francuskich i polskich (np. dwudziestopięciolecia śmierci Anatole’a France’a, stulecia śmierci Balzaka, trzystulecia śmierci Kartezjusza, stulecia śmierci Adama Mickiewicza i in.). W 1972 roku Stacja brała udział w obchodach pięciusetlecia urodzin Mikołaja Kopernika (zorganizowanych pod patronatem UNESCO). Jednak wygłaszane w Stacji odczyty polskich specjalistów dla francuskiego środowiska naukowego pozostały najważniejszą formą jej działalności.

W grudniu 1978 roku zorganizowano uroczystą sesję poświęconą osiemdziesiątej piątej rocznicy powstania Stacji, w której uczestniczyli przedstawiciele rzadów Polski i Francji, władz Polskiej Akademii Nauk oraz francuskiego świata nauki. Obecni na niej byli także Hélène Langevin i Pierre Joliot – wnukowie Marii i Piotra Curie (jedną z sal konferencyjnych nazwano ich imieniem).

Stan wojenny (1981-1983) i lata po nim następujące były okresem regresu i pasywności.

Lata dziewięćdziesiąte przyniosły otwarcie na zachodnią kulturę, demokratyzację i odpolitycznienie instytucji naukowych w Polsce. Dzięki temu możliwości realizacji zadań statutowych Stacji znacznie się poprawiły. Stacja rozwija współpracę z prestiżowymi uczelniami we Francji i w innych krajach europejskich, jak również z licznymi organizacjami polonijnymi.

W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych nawiązano bliską współpracę z Instytutem Literackim Jerzego Giedroycia. Właśnie w Stacji odbyły się uroczystości nadania lub wręczenia Redaktorowi tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego (1998), Uniwersytetu w Białymstoku (1998), Uniwersytetu Warszawskiego (1998), Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej (2000) i Uniwersytetu Szczecińskiego (2000). 

Stacja uczestniczyła również w uroczystych obchodach dwustulecia urodzin Adama Mickiewicza i stulecia odkrycia polonu i radu. Obecnie Stacja włączyła się w obchody Roku Marii Skłodowskiej-Curie, ustanowionego w setną rocznicę przyznania uczonej Nagrody Nobla w dziedzinie chemii. 

Tematem wielu odczytów, spotkań i dyskusji było rozszerzenie Unii Europejskiej.

Od 2000 roku Stacja stale współpracuje z UNESCO, Académie des Sciences de l’Institut de France oraz Centre National de la Recherche Scientifique.

W październiku 2007 roku Stacja współorganizowała obchody pięćdziesiątej rocznicy podpisania pierwszej umowy o współpracy między PAN a CNRS.

W czerwcu 2008 roku w Stacji odbyło się Polsko-Francuskie Forum Naukowe, podczas którego zaprezentowano różnorodne formy współpracy między uczonymi polskimi i francuskimi oraz wyniki wspólnie realizowanych projektów. Informacje na ten temat znajdują się pod następujacymi linkami : La coopération scientifique franco-polonaise : présent, futur, Robert Farhi, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Francuskiej (Ministère des Affaires Etrangères) oraz 7th Framework Programme PEOPLE – how to use it to enhance scientific co-operation between France and Poland, Marta Muter (National Contact Point for the European Research Programmes)

W styczniu 2011 roku Stacja brała udział w przygotowanich uroczystości związanych z obchodami stulecia przyznania Marii Skłodowskiej-Curie Nagrody Nobla w dziedzinie chemii. 29 stycznia na Sorbonie odbyła się uroczysta inauguracja Roku Marii Skłodowskiej-Curie.

Oprócz tradycyjnych form działalności i współpracy naukowej w Stacji organizowane są także koncerty muzyki kameralnej, spotkania autorskie z pisarzami i innymi twórcami kultury, spotkania Francuzów polskiego pochodzenia działających w ramach korporacji zawodowych (Association des Médecins d’Origine Polonaise en France, Association des Ingénieurs et Techniciens Polonais en France, itd.).

Warto dodać, że Stacja paryska jest jednym z sześciu ośrodków Polskiej Akademii Nauk za granicą – stacje naukowe znajdują się również w Rzymie (1927-), Wiedniu (1985-) i Moskwie (1995-). W Berlinie (1997-) mieści się Centrum Badań Historycznych, a w Brukseli (2005-) – Biuro Promocji Nauki PolSCA.

Spośród polskich instytucji we Francji działalność naukową prowadzą także: Biblioteka Polska, Ośrodek Kultury i Cywilizacji Polskiej na Sorbonie (Paris IV – Sorbonne) oraz ośrodki akademickie, w których istnieją filologie słowiańskie i lektoraty języka polskiego. Stacja stale współpracuje z tymi instytucjami, jak również z Instytutem Polskim i Instytutem Literackim.

Po roku 1960

Po odejściu na emeryturę Stanisława Wędkiewicza, który był dyrektorem Stacji w latach 1946-1960, funkcję tę pełnili kolejno: Paweł Szulkin, Witold Stefański, Feliks Widy-Wirski, Paweł Nowacki, Bolesław Kalabiński, Leszek Kasprzyk, Wiesław Skrzydło, Jerzy Borejsza, Henryk Ratajczak, Jerzy Pielaszek.

Rozwój Stacji umożliwiło przekazanie PAN w 1970 roku niszczejących budynków dawnej Szkoły Polskiej przy 11-15, rue Lamandé. W gruntownie wyremontowanych pomieszczeniach powstał zespół pokoi gościnnych – zgodnie z życzeniem ofiarodawców (1927) udostępnianych stypendystom polskim przyjeżdżającym do Paryża na staże naukowe, misje badawcze, sesje, konferencje naukowe itp.

Lata 2005-2011

Historia i działalność Polskiej Stacji Naukowej w Paryżu doczekała się do tej pory trzech opracowań. Pierwsze było opracowanie: Polska Stacja Naukowa w Paryżu w latach 1893-1978 (Wrocław 1982) autorstwa Danuty Rederowej, Bohdana Jaczewskiego, Waldemara Rolbieckiego, z przedmową Andrzeja F. Grabskiego (Wydawnictwo Ossolineum). Po wielu latach ukazała się, w roku 2008 książka Patryka Pleskota Naukowa Szkoła przetrwania. Paryska Stacja PAN w latach 1978-2004 (Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2008).

Trzecim opracowaniem jest praca magisterska Katarzyny Seroki pt: Działalność Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk w Paryżu w latach 2005-2010 wykonana pod kierunkiem dr hab. Anny Kamler, prof. UW na kierunku Informacja Naukowa i Bibliotekoznawstwo Instytutu Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego. W niniejszym opracowaniu wykorzystano materiały z pracy p. Seroki, uzupełniając je materiałami ze sprawozdania Stacji za rok 2011, a także opracowaniami wewnętrznymi Stacji dotyczącymi historii placówki.

Historia pałacyku

Siedziba Stacji znajduje się w kamienicy wybudowanej na początku XX wieku. Dzieje tego obiektu są bardzo interesujące. Jego pierwszymi właścicielami byli książęta Clermont-Tonnerre, zaprzyjaźnieni z Marcelem Proustem – gościem salonów przy rue Lauriston (niektóre sceny z tych wizyt zostały utrwalone w powieści W poszukiwaniu straconego czasu). Bywali tam również Polacy – m.in. spokrewniony z rodziną właścicieli Leon Radziwiłł czy Ignacy Paderewski. Później pałacyk ten został zakupiony przez rodzinę Sanguszków. W 1919 roku był główną kwaterą polskiej delegacji wysłanej na Konferencję Wersalską, w skład której wchodzili między innymi Kazimierz Dłuski, Michał Sokolnicki, Antoni Sujkowski, Bolesław Wieniawa-Długoszowski. Przy 74, rue Lauriston odbywały się wówczas spotkania i odczyty z udziałem ważnych osobistości politycznych i naukowych. Przychodziła na nie również Maria Curie-Skłodowska. W okresie międzywojennym budynek przeszedł ponownie w ręce francuskie, zaś po drugiej wojnie światowej został zakupiony przez Polaków i przekazany Ambasadzie Polskiej w Paryżu.