Pragnienie bezpośredniości i kryzys form mediatyzacji w kulturze współczesnej
IV spotkanie: Człowiek unieruchomiony w nieczytelnym środowisku
Cywilizacja, w której żyjemy odnajduje swoją przestrzeń we wszechstronnych i wielopoziomowych systemach zapośredniczenia (G.W, F Hegel, Filozofia Historii). Przejawiają się one na wielu poziomach, począwszy od na przykład zwrotów grzecznościowych i uprzejmościowych, a na metodach pacyfikacji i zapośredniczenia konfliktów skończywszy, przechodząc przez formy prawne czy obyczaje demokratyczne, takie jak idea przedstawicielstwa politycznego.
Spotkanie w listopadzie, w trakcie III „Journées de Travail”, skupiało się na badaniu różnych form destabilizacji odniesienia do rzeczywistości, jednym z symptomów którego jest pojęcie „post-prawdy”. Chcielibyśmy kontynuować tę refleksję, podejmując pytanie o „człowieka unieruchomionego”, wiążąc je z problemami relacji intersubiektywnych, w obu ich wymiarach, tak stosunku do siebie jak do innych.
Historii nowożytności towarzyszył rozwój stosunków obywatelskich i praw dających jednostkom ochronę – sądową, moralną, jak też w wymiarze symbolicznym – przed przemocą fizyczną i innymi formami zniewolenia; niezależnie od tego, czy miały charakter bezpośredni czy skryty i podstępny. Paradoksalnie, to właśnie w obrębie tych stosunków i praw – w obszarze demokratycznego indywidualizmu – wyłaniają się siły, mogące osłabić same warunki możliwości istnienia nowoczesnego podmiotu. Żeby wymienić niektóre: napór polityk tożsamościowych uniemożliwia dystans podmiotu do samego siebie; pragnienie autentyczności rozmywa formy, chroniące jednostki przed nadmierną ingerencją; logika przynależności i etnocentryzmu unieruchamia podmiot, przywiązując go do etnicznie/narodowo zdefiniowanej tożsamości, albo zmusza do alienacji i ucieczki przed wszelką postacią przynależności.
Czy więc analiza pragnienia bezpośredniości i kryzysu form zapośredniczenia nie popycha nas do ponownego przemyślenia, z Norbertem Eliasem, kategorii “de-cywilizacji” ? Obok więc dawnych obszarów konfliktowych, związanych choćby z kwestią społecznej dystrybucji dochodów czy kwestiami związanymi z bezpieczeństwem, zaostrzają się nowe wymiary konfliktu, związane z tożsamością, indywidualnym istnieniem i wewnętrzną spójnością; a więc takie, których uniknięcie wydaje się niezwykle trudne. Chcielibyśmy więc przyjrzeć się tym nowym, paradoksalnym formom utraty władzy nad sobą. Chcemy też poddać refleksji hipotezę, że szczególna „mgławicowość”, nieczytelność, a jednocześnie opresyjność relacji z innymi nasila tak mocno obecną presję tożsamościową w dzisiejszym społeczeństwie.