Przemysław Czapliński, Alicja Chwieduk: Czy można zmieszać adrenalinę z oksytocyną?

Sprawozdanie z konferencji naukowej „Nie tylko serotonina. Literatura europejska XXI wieku i hormony społeczne”

U schyłku lat 70. Jean Baudrillard opublikował książkę, w której ogłaszał „kres sfery społecznej” (Á l’ombre des majorités silencieuses ou la fin du social, 1978). Filozof zauważał, że w europejskich demokracjach stopniowo zanika “demos”, czyli „lud”, a więc podmiot, który wybierając władzę powinien decydować o sposobie prowadzenia polityki. „Demos” zanika, ponieważ ustępuje „masom” – niezorganizowanej i nieprzewidywalnej zbiorowości. Politycy liczą się z nią i zabiegają o jej głos tylko do momentu, gdy pozostaje ona „milczącą większością”. W tym sensie jedynym podmiotem wpływającym na politykę jest podmiot półobecny, niekonkretny, materializujący się w sposób nieprzewidywalny. Trzy dekady później Alain Tourain w książce Après la crise (2010), a potem w dziele La fin des sociétés (2013) stwierdzał, że „społeczeństwo nie istnieje”. Społeczeństwa jako względnej jedności nie tworzą już bowiem wykształcone w XIX wieku i funkcjonujące przez cały wiek XX instytucje – edukacja, wspólna tradycja kulturowa, wyobrażona republika.

Co istnieje po kresie „sfery społecznej” i po „końcu społeczeństwa”? Jak funkcjonuje zbiorowość, która nie jest społeczeństwem? Co nas łączy? Czy mimo różnic uznajemy wspólne wartości? A może łączą nas nie poglądy, lecz emocje – wspólne sympatie, obiekty adoracji, poczucie dumy? Ale jeśli przeszliśmy od demokracji politycznych do demokracji afektywnych, to znaczy, że państwa współczesne muszą sobie radzić z coraz silniejszymi emocjami negatywnymi – niechęcią, nienawiścią, odrazą, gniewem, wściekłością. Pytania te stały się inspiracją dla konferencji „Nie tylko serotonina. Literatura europejska XXI wieku i hormony społeczne” przeprowadzonej w dniach 5-6 maja 2022 Polskiej Akademii Nauk – Stacji Naukowej w Paryżu. Jej organizatorami byli: mgr Alicja Chwieduk i prof. Przemysław Czapliński reprezentujący Centrum Humanistyki Otwartej (Uniwersytet im Adama Mickiewicza w Poznaniu). Współorganizatorem konferencji był mgr Szymon Trzybiński reprezentujący Polską Akademię Nauk Stację Naukową w Paryżu.

W konferencji – otwartej krótkim przemówieniem wygłoszonym przez Rektor poznańskiego Uniwersytetu prof. Bogumiłę Kaniewską – wzięli udział doktoranci i badacze z Polski, Niemiec, Francji i Belgii, reprezentujący przede wszystkim humanistykę – nauki o literaturze i kulturze. Podjęli oni wyjściowe pytania i przedstawili szereg rozwiniętych hipotez.

Referaty zostały uporządkowane w czterech częściach:

Część I: Układ literacko-hormonalny
Część II: Hormony i poezja
Część III: Hormony i krytyka literacka
Część IV: Hormony i historia

Dodać należy, że po pierwszych dwóch częściach (wieczór 5 maja) uczestnicy konferencji obejrzeli filmowy zapis performansu teatralnego Lagma, zaś po spektaklu rozmawiali (online) z artystkami. Konferencja przyniosła ogromnie interesujące rezultaty. Przede wszystkim posłużyła refleksji nad tym, jaką rolę w istnieniu „społeczeństwa po końcu społeczeństwa” odgrywają hormony. Analiza literatury wskazuje, że niemal każdy pisarz „klei” społeczeństwo i wyjaśnia jego konflikty w języku jakichś hormonów. Autorzy referatów sprawdzali w swoich badaniach, czy literaturę europejską XXI wieku można czytać z perspektywy hormonalnej i czy można w ten sposób interpretować społeczeństwo. Hormony zostały w referatach potraktowane jako warstwa głębsza od emocji i coraz bardziej pożądana przez polityków.

Endokrynologia literacka – nowy ląd metodologiczny i historyczny – nakazuje więc badać hormony w odniesieniu do odkryć nauk ścisłych i zarazem w powiązaniu z politykami hormonalnymi poszczególnych epok czy państw. Konferencja przekonała, że możliwa jest analiza politycznego oddziaływania na zbiorowy układ hormonalny oraz historia nowoczesnego społeczeństwa opowiadana z perspektywy hormonów. Zarazem najważniejsze wydaje się, że referaty uznawały rosnącą ingerencję w gospodarkę hormonalną za zagrożenie zarówno dla jednostki, jak i dla społeczeństwa. Za symptomatyczne uznać można, że ewentualnego oporu przeciw politykom hormonalnym autorzy upatrywali w literackim systemie immunologicznym i potencjalnej szansie osiągnięcia homeostazy między hormonem walki i hormonem współpracy.

Z tej perspektywy można sobie i innym życzyć wspólnotowego gniewu – tak, jak wyraził to Stéphane Hessel w głośnej książeczce Czas oburzenia! (przeł. Piotr Witt, wyd. Oficyna Naukowa, 2011, s. 10-11): „Życzę wam wszystkim, życzę każdemu z was, aby miał swój własny powód do oburzenia. […] Kiedy coś was oburza, tak jak ja byłem oburzony na nazizm, wtedy stajecie się bojownikami, silnymi i zaangażowanymi. Włączacie się w nurt historii i ten wielki nurt historii ma płynąć nadal dzięki każdemu z was. Ten nurt zmierza ku większej sprawiedliwości […]”.

 

Komitet organizacyjny
  • Prof. Przemysław Czapliński (Centrum Humanistyki Otwartej UAM)
    Alicja Chwieduk (Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej UAM)
    Szymon Trzybiński (PAN Stacja Naukowa w Paryżu)
  • Termin konferencji: 5-6 maja 2022
    Miejsce konferencji:  PAN Stacja Naukowa w Paryżu
    Języki konferencji: francuski, angielski, polski